Türkiye’ de tüketicinin korunmasının kaleleri Tüketici Hakem Heyeti (THH)’ leridir. Günlük yaşamda tüketici olarak bir sorunla karşılaştığımızda bu kalelere sığınıyoruz. 6.860 Liraya kadar bir dilekçeyle hakkımızı masrafsız olarak arayabiliyoruz.
Yani, içinde tüketici derneğinin de temsilcisi olan bu THH’ler mahkeme yollarının uzun ve masraflı olduğu düşünüldüğünde, belki de tüketicinin son kaleleri. Ancak, geçtiğimiz aylarda, Sayın Gümrük ve Ticaret Bakanı, Türkiye genelinde bulunan 1011 THH’nden başvuru sayıları az olanların kapatılarak 211’ e indirileceğini söyledi. “Bu çalışma sayesinde erişilebilir, hakkaniyetli ve kaliteli hizmet sunumu, personel ve kaynakların etkin (verimli) kullanımı sağlanacak (!)” dedi.
Hazırlanan tebliğ taslağında bakana bu konuda yetki veriliyor. Böylece 105 milyon lira tasarruf yapılacağı açıklandı. Ancak anlayamadımız konu, “hakem heyetleri kapatılarak”; “erişilebilir, hakkaniyetli ve kaliteli hizmet sunumunun” nasıl sağlanabileceği!… Oysa, “Tüketicinin korunması hukuksal mantalitesi” uyarınca “zayıf taraf olan” tüketicinin haklarını kolayca arayabilmesidir.
THH’ lerin kapatıldığı yerlerdeki tüketicinin başvuracağı yeni heyette kendi örgütünün temsilcisi olmayacaktır. Bu da kararların kalitesini tüketici aleyhine etkileyecektir. Özellikle küçük ilçelerde tüketici sorununu, hakem heyeti başkanı, rapörtörünün kişisel ilişkileriyle (örneğin esnafa bir telefon edilmesiyle) hallettiği için şikayet sayısı az görünebilir. Ancak bu tüketicinin hakkını aramamasının değil; THH’ nin tüketici sorunlarına pratik çözümler üretilmesindeki etkinliğinin bir sonucudur.
Peki, sorunun çözümü için bilirkişi incelemesi yapılması gerekirse ne olacaktır? Tüketici “ayıplı malı” bilirkişiye nasıl ulaştırmak için kaç kilometre uzaktaki heyete gitmek zorunda kalacaktır? Ayrıca THH’lerin tüketicinin yerel örgütlenmelerinde en önemli mihenk taşları olduğu; hatta THH’ lerin kapandığı birçok mahalde tüketici örgütlerinin de kapanabileceği; bu durumun da giderek yurt genelinde tüketici bilincini düşüreceği de gözden kaçırılmamalıdır. Anlaşılan hesaplar THH’ lere geçtiğimiz 2017 yılında 600 bine yakın kişinin başvurması üzerine kurulmuş.
Ancak bankacılık ücret ve komisyonlarını geri almak için 2014’te bu sayının 5,5 milyona ulaşarak THH’lerin kilitlendiği hatırlardadır. Benzer bir sorun yaşanırsa ne olacaktır? Bu durumda, 1011 adet THH’ nin 211’ e kadar indirilmesinin hangi objektif kritere oturduğunu anlamak olanaksızdır. O zaman bu heyetleri 1011’ e kim, hangi ölçeğe göre kurmuştu ? Bu heyetleri 1011’ e çıkaran mı, yoksa onları yüzde seksen indiren mi doğru yapmış olmaktadır?
Oysa, artık günümüzün kamu yönetimi anlayışı, “vatandaş istek ve beklentilerine duyarlılık, şeffaflık, kamu hizmetlerinin vatandaşın isteği doğrultusunda şekillenmesi ve zamanında yerine getirilmesi” esaslarına evrilmiştir. Bu bağlamda, olası düzenlemede, tüketici adına, örgütlerinin, “paydaş-ortak” olarak katılım sağlayan aktörler olduğu hiç değerlendirilmemiştir. Kısaca, THH’ lerin yetki alanlarını belirlemek, Bakanın bir imzası kadar kolay olabilecekken; olası yanlış değerlendirmelerin telafisi ise hiç de o kadar kolay olmayabilecektir.
Bu düzenleme ile THH’lerden tasarruf ile organizasyon verimliliğin artırılacağı ileri sürülmektedir. Oysa; sağlık, adalet, güvenlik, eğitim vb. kamu hizmetlerinde “verimlilik = çıktı/girdinin çoğaltılması”, yani tasarruf ile ölçülemez. Tüketici/yurttaş; kendi vergileriyle işleyen en büyük organizasyon olan devletten en iyi hizmeti bekleme hakkına sahiptir. Kısaca, THH’ler gibi kamu hizmetlerinde, verimliliğin kamu yararı ve “Yurttaş Memnuniyeti” ile ölçüleceği aşikardır. Dolayısıyla, tüketicinin korunmasını “kaynak tasarrufu yaparak verimliliği sağlayayım” anlaylaşına indirgenmesi aslında Kamu Hizmetlerinde Verimlilik ilkelerine de aykırıdır.
Bu, hastanelerdeki hekim sayısının azaltılarak verimliğin artırılabilmek için bir hekimin performansının bir saat içerisinde kaç hastayı muayene ettiği ile ölçülmesi gibidir. Sonuçta yanlış tanı ve tedaviden hasta ölür. Dolayısıyla bu düzenleme, tüketicinin hak arama yollarını daraltacak ve tüketici örgütlenmesi ve bilincinin gelişip yaygınlaşmasını olumsuz etkileyecektir. Böyle bir yapılandırma; tüketicinin korunması anlayışının ruhuna, kamu yararına, kamu verimlilik ilkelerine, Sosyal Devlet anlayışına, Anayasamızın 172. maddesine, Tüketicinin Korunması Hakkında Yasa’nın amacına aykırıdır.
THH’lerin; kurumsallaşmalarını, iyileştirilmelerini ve o ilçedeki tüketicilerin bilinçlenmelerini sağlamak yerine, önemli ölçüde kapatılmasına yol açacak bu uygulama gerçekçi ve doğru bir yaklaşım değildir. Yapılması gereken; tespit edilen aksaklıkların giderilmesi ve tüketicinin hak arama özgürlüğüne sınırlama getirmeksizin, tüketici dernekleri görüş ve önerileri alınarak tüketici lehine bir düzenleme olmalıdır.
Aslolan tüketicinin son kalesin düşmemesidir !… “Tüketici hakları ve korunması” kendine emanet edilen sayın bakan, başkanlık sistemi gereği Malatya’ dan birinci sıra AKP millet vekili adayı olduğundan, önümüzdeki dönem bir daha bakan olamayacaktır. O zaman, en uygunu, 80 milyonun hakkını ilgilendiren bu konuda gider ayak bir vebal almak yerine, bu tasarrufu selefine bırakması olacaktır.
Ferda HEKİMCİ
Tüketici Dernekleri Federasyonu
TÜDEF Gn. Bşk. Yrd.